Oekraïne: Onderhandelen? De-escaleren? Andere dingen?

Dit stuk schreef ik onder meer als reactie op pleidooien voor onderhandelen die je her en der in vredes- en linkse kringen kunt tegenkomen. Het is al verschenen in Konfrontatie, waar al langer discussie over de Oekraine-oorlog plaats vindt en waar het ook daarom thuis hoort. Het is een longread.

Oekraïne: Onderhandelen? De-escaleren? Andere dingen?

Over ruim een maand is het alweer een jaar geleden dat Rusland haar koloniale veroveringsoorlog tegen Oekraïne lanceerde. Wat door Poetins mensen vast gedacht was als een snelle operatie die de Oekraïense regering zou verdrijven en een dankbare bevolking in de armen van oppermacht Rusland zou brengen, draaide al snel uit op een slepend en steeds bloediger conflict. Oekraïners verwelkomden de Russische invasie veelal geenszins, velen van hen boden heftig en opmerkelijk succesvol weerstand. Hun belangrijkste wapen was aanvankelijk: motivatie. Maar wapens in letterlijke zin deden er toe, en die kreeg de Oekraïense staat, in steeds grotere aantallen, van NAVO-staten, van de VS tot en met Duitsland. De motivatie wijst op een vrijheidsstrijd tegen koloniale overheersing die een van de dimensies van deze oorlog is. Al die wapens hebben minstens zozeer te maken met de andere dimensie van deze oorlog: een conflict tussen twee imperialistische machten.

Antikoloniale strijd

De Westerse gewapende steun aan Oekraïne was een teken dat de antikoloniale oorlog tegen Rusland tegelijk een oorlog tussen de VS en haar bondgenoten enerzijds, en Rusland anderzijds was. Feitelijk was en is er sprake van twee verstrengelde oorlogen, zoals ik eerder heb uiteengezet. In de antikoloniale strijd valt nadrukkelijk een kant te kiezen: voor een Russische nederlaag. In de oorlog tussen twee imperialismes – deels een proxy-oorlog waarin de VS Oekraïne als proxy, als plaatsvervanger-ter-plekke gebruikte – ligt het anders: beide imperialismes verdienen een vernederende afgang, een nederlaag. Dat proxy-gebruik van Oekraïne door VS en NAVO ging verder dan alleen wapenleveranties. Er waren al voordat Rusland toesloeg oefeningen in NAVO-verband waaraan Oekraïne meedeed.(1) Als Rusland dus beweert dat het in Oekraïne tegen de NAVO vecht, liegt Rusland niet. Als Rusland daarmee suggereert dat het in Oekraïne alleen en uitsluitend tegen de NAVO vecht – en dus niet tegen een Oekraïens legitiem vrijheidsstreven – daar liegt het zeer nadrukkelijk wel.

Rusland dient dus te verliezen. Maar dat betekent niet dat de NAVO verdient te winnen. En de Oekraïense strijd is des te minder een vrijheidsstrijd naarmate het meer een project is van een Oekraïense nationale staat die neoliberalisme als beleid heeft en zich door allerlei fascisten en fascistengroepen laat ondersteunen. Steun aan de Oekraïense vrijheidsstrijd is nadrukkelijk niet hetzelfde als steun aan de Oekraïense staat die in die strijd helaas de regie grotendeels in handen heeft. Steun aan die vrijheidsstrijd betekent vooral ook het uitbouwen van eigen linkse, radicale en anti-autoritaire netwerken via welke we hulpgoederen – tot en met wapens, waar dat in ons vermogen ligt – aan Oekraïense verzetsstrijders kunnen verschaffen. Daarmee worden Oekraïners in verzet iets minder eenzijdig afhankelijk van NAVO-wapens. Want die afhankelijkheid is wel degelijk een probleem dat de vrijheid in Oekraïne indirect ondermijnt en bedreigt. Die afhankelijkheid heeft nog een andere dimensie: schulden. Linkse en radicale mensen horen naar voren te brengen dat hulp aan Oekraïne als gift geboekt hoort te worden, niet als lening. En dat de schulden van Oekraïne dienen te worden kwijtgescholden. Schulden zijn immers ketenen waarmee de maatschappij van Oekraïne gebonden wordt aan veelal Westerse schuldeisers en instanties als de IMF. Wie werkelijk vrijheid wil, kan die schuld-afhankelijkheid niet accepteren.

Intussen is het duidelijk dat Oekraïne niet verslagen is, niet snel en ook niet langzaam. Mensen die riepen dat wapens naar Oekraïne sturen alleen maar een onvermijdelijke Russische overwinning vertraagde, bleken het tot nu toe niet bij het rechte eind te hebben gehad. Met die Westerse wapens en de solide motivatie van heel veel Oekraïners heeft Oekraïne eerst het Russische offensief vertraagd, en er een hoog prijskaartje in levens en materieel aan weten te hangen. Vervolgens slaagde Oekraïne er in om met succesvolle tegenaanvallen een flink deel van de Russische veroveringen nog ongedaan te maken ook. Rusland is overduidelijk niet aan de winnende hand, en ook een vertraagde victorie is niet in zicht. Dat is op zichzelf geen slecht nieuws. Waar die Russische nederlaag mede in de hand wordt gewerkt door weerspannige Russische rekruten die naar huis willen (2), door radicale partizanenstrijd en ander stevig verzet tegen Poetins dictatuur (3) en andere vormen van verzet in en tegen het Russische rijk, is het zelfs heel goed nieuws.

Ik geloof dat linkse en radicale mensen niets moeten doen om de kans op een Russische nederlaag van dit type kleiner te maken. Het gezicht redden van Poetin, een voor Rusland eervol compromis nastreven door onderhandelingen aan te moedigen, dat soort dingen horen daar dus niet bij. Laat de Russische militaire moloch maar crashen op de rotsen waar het zich zelf op heeft gestort. En laat de bevolking van Rusland daar zelf vooral de hoofdrol in spelen, met vredesprotest, met sabotage, met staking en muiterij en guerrillaverzet. Niemand kan Rusland bevrijden behalve die bevolking zelf. Bijdragen kunnen we wel: elke steun aan Poetin en zijn beulsregime onthouden.

Onderhandelingen? De-escalatie?

Dit is geen makkelijk verhaal. Ik snap heel goed dat het eindeloze bloedvergieten bij mensen het verlangen oproept dat er snel een einde aan komt, hoe dan ook. De woorden ‘onderhandelingen’ en ‘de-escalatie’ klinken logischerwijs prettig in de oren van die mensen. Praten is toch altijd nog beter dan elkaar overhoop schieten? En we willen toch minder oorlog, niet nog meer? Toch denk ik dat beide woorden niet uitdrukken wat nu nodig is. Sterker: oproepen richting (onder andere) Oekraïne tot onderhandelingen en de-escalatie door vredesgroepen in Nederland en andere NAVO-staten zijn onjuist en helpen de Russische koloniale veroveringsoorlog. Niet omdat onderhandelingen per se altijd verkeerd zijn. Wel omdat de druk die we in het Westen uit kunnen oefenen om tot onderhandelingen te komen, gevoeld zal worden door Oekraïne, maar niet door Rusland.(*) Oekraïne is immers afhankelijk van Westerse steun. Oekraïne kan, bijvoorbeeld door te dreigen die steun te beperken, tot onderhandelingen worden gedwongen. Rusland niet. In Nederland heel hard gaan roepen dat er onderhandelingen moeten komen, vertaalt zich vrijwel vanzelf – bedoeld of onbedoeld! – in een oproep aan de Nederlandse regering om de Oekraïense regering te vragen wat inschikkelijker te worden. Zonder zulke inschikkelijkheid krijg je geen onderhandelingen met Rusland. Achter die vraag naar inschikkelijkheid doemt dan al gauw een impliciet dreigement op: minder wapensteun als de inschikkelijkheid uitblijft.

Iets dergelijks geldt voor leuzen waarin vredesactivisten tot ‘de-escalatie’ oproepen. Dat vertaalt zich heel makkelijk in ‘niet nog meer wapens naar Oekraïne!’ en in een oproep aan dat land om toch die onderhandelingstafel op te zoeken. Ook hier wordt de druk feitelijk op slechts een van de partijen uitgeoefend, ook als er netjes bij staat dat ook Rusland zich voor een overeenkomst in moet zetten. Rusland voelt immers vrijwel niets van dit soort pressie. Oekraïne, als land dat mede afhankelijk is van Nederlandse steun, voelt die druk potentieel wel. Een succesvolle campagne rond een oproep tot onderhandelingen en de-escalatie betekent dat Oekraïne zwakker wordt, en Rusland daarmee relatief sterker. Zo zal het vaak niet zijn bedoeld, maar het is de realiteit. Ik wil Rusland niet relatief sterker maken tegenover Oekraïne. Ik wil immers dan de Russische koloniale veroveringsoorlog mislukt.

Waar zouden onderhandelingen trouwens over moeten gaan? Over een compromis, anders hoef je aan zulke gesprekken niet eens te beginnen. Het is glashelder hoe zo’n compromis er zou uitzien. Oekraïne zou minstens moeten berusten in het verlies van eerdere Russische veroveringen: de Krim in 2014, de gebieden waar vanaf 2014 Russische eenheden en pro-Russische milities een tweetal ‘volksrepublieken’ hebben uitgeroepen, Donetsk en Loehansk. Over de andere veroveringen van Rusland, vanaf 24 februari 2022, zou dan eventueel gepraat kunnen worden, een deel ervan zou Rusland vast wel prijsgeven als het de rest mag houden en rust krijgt om zich te herstellen voor een eventuele nieuwe veroveringspoging, later. Maar kern blijft: een deel van de koloniale veroveringen die Rusland vanaf 2014 heeft bedreven, zouden niet alleen blijven bestaan, maar ook nog eens diplomatiek erkend worden. Het is alsof Vietnamese verzetskrachten in 1973 officieel in een vredesverdrag erkend zouden hebben dat de VS Saigon en omstreken hadden mogen houden. En die veroveringen zijn niet zomaar stukken grond. Daar wonen mensen. We hebben inmiddels enig idee hoe de Russische bezetter met de bevolking van bezette stukken Oekraïne omspringt. Willen we echt miljoenen mensen uitleveren aan de fascistische bezettingsterreur van Poetin, en dat nog diplomatiek legitimeren ook?

Als Oekraïne zoiets zelf knarsetandend zou toestaan, omdat ze zich wegens uitputting en oorlogsmoeheid daartoe gedwongen voelen, is het al erg genoeg. Als NAVO-staten, waaronder Nederland, Oekraïne tot het afstaan van veroverd gebied zouden dwingen via impliciete dreigementen om bijvoorbeeld wapenhulp af te bouwen is dat volslagen verwerpelijke imperialistische machtspolitiek. Het is verkeerd als vredesbewegingen, onder het motto van ‘de-escalatie’ en ‘onderhandelingen’, NAVO-regeringen deze kant op proberen te duwen. Zoiets komt neer op steun aan het Russische imperialisme, vermomd als anti-imperialisme en vredelievendheid.

Koloniale oorlogen komen trouwens hoogst zelden tot een fatsoenlijk einde door de-escalatie. Koloniale oorlogen komen tot een enigszins rechtmatig einde als het antikoloniale verzet de koloniale machten er uit heeft gegooid, of de prijs van koloniale overheersing zo hoog heeft opgedreven dat de koloniale mogendheid er de brui aangeeft en haar kolonie opgeeft. Zo ging het in Indonesië tussen 1945 en 1950. Zo ging het in Vietnam, tussen 1946 en 1954 tegen het Franse kolonialisme, tot 1975 tegen het Amerikaanse imperialisme. Zo ging het tot 1975 in Angola, Mozambique en Guinee-Bissao tegen het Portugese kolonialisme. Zo ging het in Afghanistan tussen 1979 en 1989 tegen het Russische imperialisme. Zo zal het gaan in Oekraïne tegen het Russische kolonialisme, tenzij dat kolonialisme er in slaagt het verzet te verpletteren, met middelen en gevolgen die naar het genocidale neigen.

Onderhandelingen, tussen Rusland en Oekraïne? Heel beperkte praktische gesprekken zijn er nu en dan al, over de uitwisseling van gevangenen, de openstelling van de haven van Odessa om graan te kunnen exporteren en dergelijke. Maar verdergaande vredesbesprekingen? Misschien, ooit, na een volledige, door Rusland zelf erkende nederlaag. Inzet van zulke hypothetische onderhandelingen? Routes en tempo van de Russische aftocht, en serieuze schadevergoedingen, het verder vormgeven van een antikoloniale overwinning. Maar dat is dus niet het soort uitkomst waar de huidige roep in vredeskringen om onderhandelingen en de-escalatie aan bijdraagt. Daarom beschouw ik die roep als wellicht goedbedoeld maar misplaatst en onjuist.

Er zijn nog andere onderhandelingen in hypothetisch beeld. Niet tussen Rusland en Oekraïne, maar tussen Rusland en de VS. Maar daar op aandringen is in de context van deze oorlog misschien nog wel dubieuzer! Want dan zeg je in feite: de VS neemt de zaken van Oekraïne tegenover Rusland wel waar tegenover Rusland. Dat is alsof de VS in Parijs niet zou zijn gaan onderhandelen met Vietnam maar met Rusland als wapenleverancier van Vietnam. No way dat Ho Chi Minh dat had geaccepteerd, en daar zou hij dan volledig gelijk in hebben gehad ook. Wie werkelijk vindt dat het conflict in en om Oekraïne voornamelijk onderling door de VS en Rusland kan worden geregeld, behandelt Oekraïne als speelbal, als willoos aanhangsel van de VS en de NAVO. Dat is dan koloniaal, en niet ‘anti-imperialistisch’, geredeneerd. Maar Biden gaat toch niet samen met Poetin bepalen of Oekraïne al dan niet de zeggenschap over Krim, Loehanks en Donestk mag houden? Die twee bepalen over het lot van de bevolking aldaar? Wie bedenkt dat zoiets de vrede dient? No justice, no peace, dat geldt ook hier!

Die andere oorlog

Maar er zijn natuurlijk andere zaken waarover Poetin en Biden – of diplomaten namens dat tweetal – zouden kunnen onderhandelingen. Over hoeveelheden wapens die Rusland en de NAVO tegenover elkaar opstellen bijvoorbeeld. Van zulke onderhandelingen zou ik zeggen: ze gaan hun gang maar. Als het wat minder raketten en raketbases in de regio oplevert, is het meegenomen, en je kunt dat de-escalatie noemen als je wilt. Vrede in Oekraïne gaat het echter niet opleveren, en iets wat ook maar in de buurt van een rechtvaardige vrede al helemaal niet. Ik geloof trouwens ook niet dat linkse en radicale mensen zich moeten opstellen als adviseurs die grote mogendheden moeten gaan vertellen hoe zij hun diplomatie moeten inrichten zodat er vrede komt. Die mogendheden zijn geen vredesvrienden. Die mogendheden zijn vijanden, soms van elkaar maar altijd en overal van degenen waarover ze heersen en waarvan ze gewapenderhand het lot menen te mogen bepalen. En dat geldt dus voor de VS net zo zeer als voor Rusland en China. Die mogendheden doen hun machtspolitieke ding. Het is onze taak om ze te dwarsbomen, niet om ze van advies te dienen.

Dat de VS in deze specifieke oorlog Oekraïne gewapende steun verschaft, verandert aan dit alles in het geheel niets. Dat in Oekraïne een antikoloniale strijd woedt waarin de Russische kant de nederlaag verdient, is geen argument om de andere dimensie van de Oekraïne-oorlog uit het oog te verliezen: de strijd tussen Rusland enerzijds, de VS en haar NAVO-bondgenoten anderzijds. En die dimensie vergt een andere benadering dan die antikoloniale dimensie, een benadering waarin wel een streven past naar de-escalatie – een streven dat in de antikoloniale dimensie niet thuis hoort.

Concreter: ik ga Oekraïners niet verwijten dat ze steeds meer wapens vragen aan de NAVO. Zolang linksradicale , anarchistische solidariteitsbewegingen niet sterk genoeg zijn om zelf adequate support te bieden aan de Oekraïense antikoloniale strijd, is die vervelende afhankelijkheid van NAVO-wapens niet te vermijden zonder Rusland de overwinning toe te helpen spelen die Rusland niet toekomt. Ik ga die leveranties dan ook niet tot doelwit van een protestcampagne maken, of zo’n campagne ondersteunen.

Maar ik lever wel kritiek als de VS en andere landen zelf hun wapens lopen te pushen en een strijd bepleiten om Rusland niet alleen uit Oekraïne weg te krijgen maar helemaal willen kortwieken. Eindeloos groeiende oorlogsbegrotingen in NAVO-staten, naar racisme neigende anti-Russische retoriek – alsof de eerste slachtoffers van Poetins fascisme niet ook Russen en andere bewoners van Rusland zelf waren en zijn! – , voorbereidingen voor een oorlog voorbij dit regionale conflict om Rusland als mogendheid te breken – al dat soort dingen zijn net zo goed reactionair en net zo goed het bestrijden waard als vergelijkbare Russische retoriek, oorlogsuitgaven en plannenmakerij. Ook is het ‘steunen van Oekraïne’ geen aanvaardbaar argument voor het tolereren van prijsstijgingen – gas! –, loondalingen en/of bezuinigingen om die steun te kunnen betalen. Het verhaal van politici die stakers verwijten dat ze met zulk soort actie ‘Poetin helpen’, zoals de voorzitter van de Britse Conservatieven Nadhim Zahawi deed (4) – dat verhaal verdient verwerping vergezeld van hoongelach en een activistisch duwtje zodat zo’n politicus in de modder belandt, ongeveer zoals ME-ers in Lutzerath onlangs dat zeer verdiend mochten meemaken. Dat sociale strijd de officiële vijand in de kaart speelt, is immers een standaardsmoes van machthebbers om sociale strijd in diskrediet te brengen. Waar we zelf op vrijwillige basis mensen in Oekraïne steunen in hun antikoloniale verzet, daar betalen we dat zelf op vrijwillige basis. Dat staat los van het staatsbeleid dat gedicteerd wordt door imperialistisch machtsbelang van de heersers en niet door onze solidariteit.

In de mini-editie van de Eerste Wereldoorlog die de Oekraïne-oorlog ook is – niet uitsluitend, maar ook – blijft het dus noodzakelijk om geen kant te kiezen, of preciezer: om de onderkant te kiezen die tegenover alle machten en mogendheden en hun heersers staat. Dienstweigeren, muiterij, staking en opstand tegen de machtigen – het is allemaal goed, aan welke kant van welke frontlinie dan ook. Er is geen reden om passief toe te kijken hoe mogendheden die mini-uitvoering willen escaleren tot de full size editie. Maar dat is weer geen reden om de rechtmatige vrijheidsstrijd van Oekraïners en hun vrienden – een vrijheidsstrijd, by the way, die geen dienstplicht hoort te hebben voor zover het echt een vrijheidsstrijd is… – tegen het Russisch kolonialisme uit het oog te verliezen. Lastig allemaal, hè?

(*) Behalve als die druk bestaat uit juist het verder escaleren van de Westers-Oekraiense oorlogsinspanningen. Maar dat is niet waar het vredesbewegingen die voor onderhandelingen pleiten om te doen is. Het gaat er in deze discussie om dat druk vanuit vredesbewegingen in Nederland gevoeld wordt in Nederland, en indirect in het door Nederland gesteunde Oekraine. Niet in het land van de officiele vijand, Rusland. Daarom legt roepen om onderhandelingen door vredesbewegingen in Nederland eventueel een druk op Oekraïne, maar niet of nauwelijks op Rusland.

Noten:

(1) En nee, dat is niet pas begonnen na de aanval van Rusland op 24 februari 2022. Ik citeer van de NAVO-website. ‘Standing NATO Maritime Group Two neemt deel aan de multinationale oefening Sea Breeze, die op maandag (20 juli 2022) begon in de Zwarte Zee. De jaarlijkse oefening, nu in zijn 20ste editie, wordt ge co-host door de Verenigde Staten en Oekraïne, en heeft het versterken van de maritieme veiligheid in de Zwarte Zee als doel.’ Uit ‘NATO forces take part in excercise Sea Breeze in the Black Sea’, NAVO, 30 juli 2020, https://www.nato.int/cps/en/natohq/news_177384.htm?selectedLocale=en , gechecked op 16 januari 2022.

Zulke oefeningen zijn natuurlijk geen excuus voor een Russische invasie! Maar we verliezen nogal wat van onze geloofwaardigheid als we de nauwe en al langer bestaande banden tussen Oekraïne en de NAVO ontkennen.

2 Zie bijvoorbeeld: Julia Conley, ‘“We Aren’t Going to War”: Draft Officer Shot Amid Russioan Anger Over Conscription’, Common Dreams, 26 september 2022, https://www.commondreams.org/news/2022/09/26/we-arent-going-war-draft-officer-shot-amid-russian-anger-over-conscription; Pjotr Sauer, ‘Russian conscript sentenced to years in prison after rebelling against superiors’, The Guardian, 11 januari 2023, https://www.theguardian.com/world/2023/jan/11/russian-conscript-sentenced-to-years-in-prison-after-rebelling-against-superiors.

(3) Zie onder meer: ‘Russia: Mobilization and Resistance – Can the Russian Anti-War Movement Rise to the Challenge’, CrimethInc., 26 september 2022, https://nl.crimethinc.com/2022/09/26/russia-mobilization-and-resistance-can-the-russian-anti-war-movement-rise-to-the-challenge ; Assembly, ‘Anarchist groups claimed two new combative acts on Russian military objects’, Libcom, 13 januari 2023, https://libcom.org/article/anarchist-groups-claimed-two-new-combative-acts-russian-military-objects ; ‘Russia’s Anti-Putin Underground’, Popular Front, YouTube, 3 januari 2023, https://www.youtube.com/watch?v=1u1lXr1vShI; Amos Chapple, ‘ “It’s Not His Country, It’s Ours”: The Russian “Partisans” At War With The Kremlin’, RFE/RL, 3 januari 2023, https://www.rferl.org/a/russia-anti-kremlin-partisans-war-sabotage-jake-hanrahan-film/32205391.html

Dat laatste is een interview met Jake Hanrahah, maker van die YouTube-documentaire ‘Russia’s Anti-Putin Underground’. De partizanen waar het hier om gaat, maken deel uit van ‘ een “anarcho-communistische” groep bekend als BOAK, een van meerdere links-radicale groepen in Rusland en Belarus waarvan de doelen vaag en vergezocht waren voor de 2022 invasie’, zo valt in het artikel te lezen. Hoe betrouwbaar de informatie uit de documentaire is, vind ik moeilijk in te schatten. Maar Assembly noemt BOAK ook op Libcom, dat wekt wel wat vertrouwen in minstens het bestaan van deze groep.

(4) Rowena Mason, ‘Tory chairman’s “NHS strikes help Putin” claim dismissed as “luducrous”’, The Guardian, 4 december 2022, https://www.theguardian.com/uk-news/2022/dec/04/striking-uk-workers-playing-into-putins-hands-says-zahawi

Peter Storm