Over een mooie actie en een noodzakelijke discussie

zaterdag 15 oktober 2022

Wat een drukte om wat soep op een veel te duur schilderij in een museum. Wat een succes daarmee in feite voor de actievoerders! Wat beoogden ze immers? Aandacht voor de urgentie van het klimaatvraagstuk. Wat krijgen ze? Aandacht, veel aandacht! En ja, de boodschap die ze uitdragen mag er wezen: ‘Is kunst meer waard dan leven? Meer dan voedsel? Meer dan rechtvaardigheid?’(1) Die boodschap heeft geklonken!

De aandacht die de actie natuurlijk vooral kreeg richtte zich vooral op de methoden waarmee je die urgentie tot uitdrukking brengt en voor de doelwitten die je daarbij het beste kiest. Veel van die aandacht is kritisch tot negatief: moet dat nu wel zo?! De grap is natuurlijk: zelfs degenen die dat roepen, zelfs zij die zeggen dat een schilderij van Van Gogh geen goed doelwit voor klimaatactie was, erkennen daarmee feitelijk wel de noodzaak van scherpe klimaatacties. De hele discussie over tactieken en doelwitten in de strijd tegen de aanzwellende klimaatramp heeft immers het nut en de noodzaak van die strijd als basis, als vooronderstelling, als uitgangspunt. Dat de actie in dat museum niet de best denkbare actie is, kan best waar wezen. Daar kun je het dan over hebben. Maar we hebben deze discussie vanwege die actie – die alleen al als aanjager van deze discussie haar nut dus volop bewijst.

Ik geef meteen toe: dit was niet de eerste gedachte die ik had toen ik vernam van de actie. Ook ik was eerst wat sceptisch: is dit nu wel slim, lieve mensen? Is zo’n schilderij nou wel het juiste doelwit? Moeten we van Kunst niet gewoon afblijven? Niet omdat het duur is – fuck that! – maar wel omdat het intrinsiek waardevol is, voor ons allemaal? Maar ik had niet meteen de neiging om mijn scepsis online te gooien. Waarom meteen veroordelend-kritisch jegens mensen die in ieder geval hun nek uit steken en iets proberen te doen, alarm proberen te slaan tegen de klimaatcatastrofe?

Al snel zag ik reacties, waaronder precies ook het soort sceptische die bij me opkwamen, maar die ik nog voor me hield. Ik dacht wat na, ik keek eens verder, ik liet de zaak eens op me inwerken. Gaandeweg werd ik positiever over de actie, en sceptischer aangaande mijn eigen scepsis. Positiever: de actie maakte overduidelijk iets los! Het aanjagen van de discussie over wat wel zinnige klimaatactie is en wat niet, is best nuttig, en precies dat effect heeft de actie dus gehad. En al die mensen die betere tactieken of actiedoelwitten weten: kom maar op, noem ze maar, zet maar een actie op touw die volgens jou beter is!

Bovendien: hoe meer ik hoorde over de actie zelf, hoe duidelijker het werd: deze mensen beschadigden hooguit de lijst van het schilderij – dat ook nog eens achter glas zat.(2) Het zou me niet verbazen als de actievoerders dit tevoren ook hebben uitgezocht, en helemaal niet van plan waren werkelijk iets te beschadigen. Deze mensen wisten vast ook dat ze wel eens aangehouden konden worden, en deden toch wat ze nodig vonden. Hulde voor hun dapperheid! Wat ze hebben gedaan is: mensen laten schrikken door te doen alsof ze een duur schilderij gingen slopen. En in die schrik klinkt dan de vraag: is een schilderij echt belangrijker dan het leven zelf? Een hele goede vraag!

Daarmee kom ik terug op een stuk scepsis dat ik dus ook voelde: ‘Van kunst blijf je af, punt uit!’ Waarom voelen mensen dat wel sterk bij een schilderij vol bloemen, en veelal niet bij die bloemen zelf? Wat is dit voor merkwaardige houding, waarin afbeeldingen van mooie dingen en levende wezens waardevoller geacht worden dan levende wezens en mooie dingen zelf? Waarom horen we van mensen die schilderijen heilig verklaren zo weinig: ‘Van deze bomen blijf je af?’ ‘Van deze vogels blijf je af? ‘Van deze gemeenschap blijf je af? ‘Van deze kwetsbare mensen’ – en we zijn allemaal kwetsbaar! – ‘blijf je af’? Als mensen net zo gestoken zouden reageren op het in brand steken van onze onbeschermd planeet als op het met soep bekladden van een beschermd schilderij, dan werd die planeet vast allang veel beter beschermd.

Waar dit allemaal op neer komt is dat er in de weerstand die de soep-actie opriep, aanvankelijk dus ook bij mij, reflexen spelen die dingen boven levens plaatsen. Zo diep heeft het kapitalisme – de macht van de dingen boven de mensen, boven de andere dieren en boven het hele leven – in de ziel van mensen ingewerkt, zo diep zit het vergif van de kapitalistische vervreemding, ook nog bij mij. Natuurlijk zijn schilderijen van Van Gogh van waarde: niet omdat ze verkoopbaar zijn, wel omdat veel mensen ze heel mooi vinden en ervan genieten. Maar het blijven dingen.

Er is geen valide reden om heftiger te reageren op dreigende beschadiging van zo’n ding dan op de dag in dag uit door denderende destructie van de planeet en het leven dat op die planeet onder vuur ligt, steeds vaker letterlijk. Er is geen valide reden om de twee jonge klimaatactivisten die arrestatie riskeerden om klimaatalarmsignaal te slaan met hun actie, met zure kritiek en verwijten om de oren te slaan. Deze mensen zijn gewoon goed bezig geweest. Hulde en dank daarvoor.

Was hun actie ideaal? Nee, welke actie is dat wel? Wat mij betreft mag het niet zo zeer netter – alweer: fuck that! -, maar harder, met daadwerkelijke schade aan bedrijven en instellingen die de planeet slopen, en overlast voor de grote verantwoordelijken. Maar zeg eens, heiligverklaarders van de Schone Kunsten en foei-roepers over die soep over dat glas op de geschilderde zonnebloemen? Doen jullie wel mee met de blokkades die Extinction Rebellion keer op keer op touw zet, ook vandaag op 15 oktober 2022 weer in Den Haag (3), of spreken jullie er minstens krachtige steun voor uit? Staan jullie zelf wel klaar om vlammen te ontsteken in het hoofdkantoor van Shell? Komen jullie zelf wel met Het Briljante Actie-idee, dat jullie dan ook glorieus in de praktijk, of minstens met kracht van argumenten onder de aandacht, brengen? Jullie weten het toch beter? De planeet wacht! Maar een heleboel stoutmoedige en creatieve klimaatactivisten wachten gelukkig niet langer.

Noten:

1 Jessica Corbitt, ‘Just Stop Oil’s Van Gogh Soup Stunt Sparks Criticism of “Alienating” Strategy’, Common Dreams, 14 oktober 2022, https://www.commondreams.org/news/2022/10/14/just-stop-oils-van-gogh-soup-stunt-sparks-criticism-alienating-strategy

2 ‘Klimaatactivisten die soep over Van Gogh gooiden op borgtocht vrij’, NOS, 15 oktober 2022, https://nos.nl/artikel/2448436-klimaatactivisten-die-soep-over-van-gogh-gooiden-op-borgtocht-vrij

3 ‘Zestig klimaatdemonstranten aangehouden omdat ze op de A12 bij Deen Haag zaten’, Nu.nl, 15 oktober 2022, https://www.nu.nl/binnenland/6230125/zestig-klimaatdemonstranten-aangehouden-omdat-ze-op-a12-bij-den-haag-zaten.html

Peter Storm