Tegen de duurte! Hoe niet? Hoe wel?

Geplaatst op door

dinsdag 6 september 2022

De prijzen stijgen, en het gaat hard. Daarmee stijgen ook de kosten van levensonderhoud: de duurte slaat toe. Wie het ruim had, heeft het nu krap. Wie nog net rond kwam, slaagt daar intussen niet meer in. Wie het eigenlijk al niet meer goed redde, ziet zich nu met acute armoede geconfronteerd. Ongerustheid groeit, en daarmee ook de woede. Dat zien we terug in protesten in tal van landen, in verschillende vormen. Terecht dat mensen protesteren en zich de duurte van het lijf proberen te houden? Maar niet alle vormen waarin dat gebeurt zijn even geschikt. Sommige vormen zijn zelfs levensgevaarlijk. Wat werkt wel ten goede> En wat is in geen geval een goed idee?

1.

Om met het laatste te beginnen: in Praag zagen we afgelopen wekend een voorbeeld van ho het zeker niet moet. Daar gingen 70.000 mensen zaterdag 3 september demonstreren, onder meer tegen de hoge energieprijzen.(1) Prima tot zover: ook in Tsjechië hebben mensen gegronde reden om zich daar druk over te maken want de inflatie is er intussen 18 procent. Maar het protest kreeg van organisatoren een rechtse draai mee, die ook op de demonstratie zelf maar al te zichtbaar was. Actievoerders eisten een nieuw akkoord met Rusland over gasleveringen; het stopzetten van sancties die ook door Tsjechië tegen Rusland wegens Poetins aanvalsoorlog op Oekraïne zijn doorgevoerd, een stop op de levering van wapens aan Oekraïne. Ook weerklonken er ‘oproepen tot neutraliteit en klachten over de aankomst van Oekraïense vluchtelingen’. Het motto van de hele actie? ‘Tsjechische Republiek Eerst’. Onder de organisatoren achter het protest: ‘de uiterst-rechtse Partij voor Vrijheid en Directe Democratie (PDS) en de romp-Communistisch Partij die ooit het voormalig Tsjecho-Slowakije regeerde’. De groep die de aanvankelijke oproeep voor het protest lanceerde, had eerder enkele niet heel grote anti-vaccinatie-demonstraties georganiseerd.(2)

Elders in het artikel waar ik veel van bovenstaande informatie uit pluk(3), wordt gesproken van ‘uiterst rechtse en extreem-linkse elementen’ die samenvloeiden in dit protest. Charmante weergave, niet? Ter rechterzijde is men ‘uiterst’ rechts; ter linkerzijde daarentegen is men ‘extreem’ links, en etiket dat duidelijk afschrikwekkend bedoeld is, hoezeer ik me dat etiket inmiddels ook uitdagend laat aanleunen. Maar geen misverstanden, alsjeblieft. Die Communistische Partij vormt een variant van uiterst rechts, niet van links, extreem of anderszins. Er is niets links of progressiefs aan nostalgie voor een stalinistische, hiërarchische, conservatieve autoritaire orde zoals die in het land tot november 1989 bestond. Als er ‘extreem-linkse elementen’ meededen aan dit protest, dan waren dat verdwaalde extreem-linkse mensen, mensen als ik, maar dan wel met het verkeerde been uit bed gestapt. Dit was een uiterst rechtse massamobilisatie met een nationalistische strekking. Dat nationalisme zou, wrang-ironisch genoeg, Tsjechië uit de armen van NAVO en EU halen, om in de innige omhelzing van Rusland terecht te komen. Nationalisme, racisme, medeplichtigheid aan Poetins oorlogspolitiek: is het niet een veel te hoge prijs voor welke verzachting van de duurte dan ook?

Maar het bezwaar gaat verder dan die rechtsheid en medeplichtigheid zelf. Het gaat verder. Door de woede wegens duurte te koppelen aan rechtse en pro-Poetinistisch politiek, sluit je mensen in die deze politiek onderschrijven, en neem je misschien wat mensen op sleeptouw in die richting. Maar je sluit mensen uit die over deze kwesties – wat mij betreft terecht – heel anders denken. Mensen die sympathiseren met de Oekraïense kant in de oorlog, en daar – deels terecht – een vrijheidsstrijd zien tegen Russisch imperialisme. Mensen die – helemaal terecht natuurlijk! – niets van fascisme moeten, en – wederom terecht – gruwen van het idee dat de Communistische Partij de oude orde zou gaan herstellen. Zulke mensen zullen zich niet aangesproken hebben gevoeld. Maar veel van deze mensen hebben natuurlijk ook last van hoge prijzen en dure energie! Deze mensen hebben alle reden om daar ook actie tegen te voeren. Zij zullen dat echter niet graag doen als ze daarmee tegelijk verfoeilijk fascisme, aanstootgevend Stalinisme en naargeestig Poetinisme ondersteunen. De strijd tegen duurte staat veel en veel sterker, is veel en veel kansrijker, als we die voren om basis van gemeenschappelijk concreet belang, op basis van arm tegen rijk. Die rechtse politiek agenda achter het Praagse protest blokkeerde precies die gezamenlijk kracht. Die 70.000 hadden er wellicht veel meer kunnen zijn zonder de extreem-rechtse lading van het protest.

2.

Daarmee naderen we de vraag: hoe dan wel? Het antwoord ligt niet erg ver weg. Afgelopen weken voerden NS-personeelsleden stevig stakingactie voor een betere CAO. Daar gaan ze binnenkort mee door ook,(4) tenzij de NS-directie zeer serieuze concessies doet aan de vakbondseisen. Binnenkort gaan ook streekbuschauffeurs waarschijnlijk staken.(5) In Groot-Brittannië is inmiddels echt een heel serieuze stakingsgolf gaande.(6) En wat voor eisen liggen er veelal achter de stakingen? Looneisen. Wat voor looneisen? Vaak looneisen die de inflatie bijhouden en daar nog wat bovenop doen ook. Bij de NS is het heel duidelijk: daar eisen stakende arbeiders automatische prijscompensatie: als prijzen stijgen, dan stijgen lonen automatisch evenredig mee.

Hier zetten arbeiders hun collectieve kracht in – vooralsnog helaas nog ingekapseld in de compromis-logica van vakbondsbestuurders en hun bureaucratische greep op de strijd, niet om de prijsstijgingen zelf te keren maar om ervoor te zorgen dat ze er qua koopkracht minstens niet op achteruitgaan. Zo blokkeren ze de verarming die de stijgende kosten van levensonderhoud anders zouden opleveren. En ze doen dit zonder zich op sleeptouw te hoeven laten nemen door extreem-rechts, al dan niet rood-vermomd rechts.

Natuurlijk is, zelfs bij succes van deze stakingen, het probleem van de duurte daarmee niet opgelost. Heel veel mensen die door de duurte geraakt worden, werken immers niet in bedrijven of bedrijfstakken waar de stakingsstrijd nu woedt. Heel veel mensen hebben helemaal geen baan, en kunnen dus niet voor hoger loon staken om prijsstijgingen te compenseren. Het is wel degelijk goed en nodig om rechtstreeks tegen prijsstijgingen actie te voren.

Het is dus echter helemaal niet nodig en niet goed om die strijd te koppelen aan een extreem-rechtse nationalistische agenda. De essentie is immers niet land-tegen-land, volk-tegen-volk, staat-tegen-staat, Westen-tegen-Rusland. De essentie is klasse tegen klasse, arm tegen rijk. Het is niet omdat het Westen ruzie heeft met Rusland dat ons die prijsstijgingen worden opgelegd. Het is omdat grote bedrijven die hogere gasprijzen – getriggerd door de oorlog – doorberekenen aan ons, in plaats van te incasseren dat de bedrijfswinsten lager zijn omdat de prijsstijgingen niet ten laste van de klanten maar ten laste van die bedrijfswinsten en topinkomens komen. Dat is een keus, en acties tegen de duurte dienen druk op te bouwen zodat de keus ten voordele van ons en ten nadele van bedrijfswinsten en topinkomens uitvalt.

Poetin tegemoet komen zodat Rusland gas blijft leveren, is er van uitgaan dat duurder Russisch gas automatisch hogere energierekeningen oplevert. Alsof er van de winsten van de energiebedrijven niets af kan. Alsof regeringen slechts machteloze doorgeefluiken zijn van externe factoren. Alsof we in de strijd tegen armoede en duurte niet in allereerste plaats onze ‘eigen’ heersers tegenover ons vinden en als vijanden dienen te bejegenen. De strijd tegen duurte is geen kwestie van partijpolitiek, en evenmin een geopolitiek issue.

De strijd tegen duurte is allereerst en onderdeel van de sociale oorlog die armere mensen overal te voeren hebben tegen de klasse van rijken en machtigen die ons die duurte opleggen en vervolgens zich in machteloosheid en onschuld hullen en anderen – externe vijanden, binnenlandse zondebokken – de schuld geven om hun eigen verantwoordelijkheid voor de sociale ellende van zich af schuiven. Daar hoeven we die rijken, die machtigen en hun systeem niet mee laten weg komen.

Noten:

1 Robert Tait, ‘ Thousands gather at ‘Czeeck Rpublic First’ Rally over nergy crisis’, The Guardian, 4 september 2020, https://www.theguardian.com/world/2022/sep/04/czech-republic-prague-protest-sanctions-energy-crisis-gas-russia

2 Mirko Honcovic. ‘ Czech Republic: ground shakes with mass demonstration in Prague’, In Defense of Marxism, 6 september 2022, http://www.marxist.com/czech-republic-ground-shakes-with-mass-demonstration-in-prague.htm

3 Robert Tait, ‘ Thousands gather at ‘Czeeck Rpublic First’ Rally over nergy crisis’, The Guardian, 4 september 2020, https://www.theguardian.com/world/2022/sep/04/czech-republic-prague-protest-sanctions-energy-crisis-gas-russia

4 ‘Nieuwe NS-stakingen op komst, komnde vrijdag in Randstad’, NOS, 5 september 2022, https://nos.nl/artikel/2443439-nieuwe-ns-stakingen-op-komst-komende-vrijdag-in-randstad

5 ‘Nieuwe stakingen in ov: personeel van streekvervoerders legt werk neer’, Nu.nl, 31 augustus 2022, https://www.nu.nl/economie/6221054/nieuwe-stakingen-in-ov-personeel-van-streekvervoerders-legt-werk-neer.html

6 Anna Cooban, ‘Strikes sweeep Britain as soaring inflation savages living standards’, CNN, 1 september 2022, https://edition.cnn.com/2022/09/01/economy/uk-strikes-inflation/index.html

Peter Storm