Vleestaks?

woensdag 30 maart 2022

Het kabinet komt met een onderzoek naar de zin en de onzin van een vleestaks, een belasting op vlees en dergelijke. Het idee is dat, door vlees duurder te maken, mensen minder vlees zouden gaan eten. Dat is gezonder, en ook duurzamer, zo luidt de motivatie. Maar is een vleestaks echt wel echt een goed plan?

Eerste observatie: dat het eten van vlees het gevangen houden en in grote aantallen vermoorden van dieren betekent, zie ik nergens in de argumenten voor een vleestaks terug. Het gaat er dus niet om dierenlevens te redden. Het gaat er om mensenlevens iets minder ongezond te maken, en ook iets aan duurzaamheid te doen.

Waarschijnlijk wordt met dat laatste het klimaat bedoeld, en inderdaad: de productie van dierlijk voedsel legt een veel zwaarder beslag op grond en water. Dat betekent dat er veel meer hulpbronnen nodig zijn voor dezelfde hoeveelheid voeding. De productie van dierlijk voedsel is dus een vorm van destructieve verspilling waarmee ruimte voor bos en natuur – onmisbaar als we willen dat er iets van een draaglijk klimaat overblijft – nog verder wordt verkleind. En ja, minder vleesconsumptie vertaalt zich vroeg of laat in minder productie van dierlijk voedsel. Op zichzelf is het terugbrengen van de vleesconsumptie dus een goede zaak, ook al is de motivatie die bij die vleestaks wordt gegeven, nog heel beperkt.

Met een enkele tegenwerping kunnen we snel afrekenen. Iemand van Ja21, fascistenclub voor ‘nette mensen’, ‘vindt dat de overheid niet moet bepalen wat mensen wel en niet mogen eten.’(1) Nu vind ik dat ook niet dat dit aan de overheid is. Maar wel aan de maatschappij! Niemand vindt in alle ernst dat je alles moet mogen eten, even los van de vraag wie die besluiten neemt en hoe die besluiten worden gehandhaafd. Het opeten van je grootmoeder of kleinzoon – om over dat irritante neefje maar te zwijgen… – kan op grote maatschappelijke weerstand rekenen. Ik vermoed dat zelfs de mensen van Ja21 toch nee zouden zeggen bij inbreuken op die norm. Al ben ik er eigenlijk niet eens helemaal gerust op, fascists being the fascists they are.

In de Nederlandse maatschappij is het eten van dieren ook niet zonder meer geaccepteerd: je kat of hond met kerst in de pan doen zou tot gefronste wenkbrauwen leden, een beschermingsmaatregel waar konijn en kalkoen weer niet op m kunnen rekenen. In andere maatschappijen liggen die grenzen anders. Maar grenzen zijn er, en niemand die dat echt vreemd vindt. Het niet waar dat we nu alles mogen eten, en dat pas een vleestaks daar inbreuk op zou maken. Gejammer over een dreigende ‘culinaire dictatuur’ zijn precies dat: gejammer.

En laat ik duidelijk zijn: ik vind het eten van vlees moreel ten diepste verkeerd. Niet enkel vanwege klimaat, en al helemaal niet vanwege je eigen gezondheid. Nee, vooral ook omdat het eten van vlees het vermoorden van dieren impliceert. Als het doden van menselijke dieren om ze op te eten verkeerd is, dan is het doden van niet-menselijke dieren om diezelfde reden dat wat mij betreft ook. Ja, nood breekt wetten, maar dat geldt dan ook voor kannibalisme. Wie vlees eet, maakt zich medeplichtig aan moord. Veelal aan massamoord, fabrieksmatig georganiseerd.

Nu is deze kapitalistische, speciesistische – de menselijke diersoort boven ander diersoorten verheffende – maatschappij zo georganiseerd dat dit soort medeplichtigheid moeilijk te ontlopen is. Het heeft dan ook niet zo veel zin om het mensen heel erg persoonlijk kwalijk te lopen nemen als ze vlees eten. Maar er op wijzen is volstrekt legitiem. Ze aanmoedigen met deze medeplichtigheid te kappen eveneens. Hoe je dat doet, is een tactisch en strategisch vraagstuk. Maar de noodzaak om met de productie en consumptie van dierlijk voedsel te kappen is, zowel uit klimaatoverwegingen als ter wille van al die niet-menselijke dieren, wat mij betreft evident.

Waar vlees de culinaire norm is, is het moeilijk om geen vlees te eten. Maar aan die norm is dus wat te doen. We kunnen er best voor zorgen dat vlees eten minder vanzelfsprekend en meer omstreden te maken. In your face leuzen als “Vlees = Moord” en “Diervriendelijk vlees bestaat niet”, horen daar wat mij betreft bij. Maar geldt dat ook voor een vleestaks?

Ik denk van niet. Via een vleestaks wordt het eten van vlees duurder. Dat is in de eerste plaats een aanslag op inkomens die vooral armere mensen merken. Rijke mensen zullen vlees blijven eten, zoveel ze willen: die taks merken ze niet. Arme mensen zullen dan misschien – maar zie verderop! – minder vlees eten, niet omdat ze snappen dat het niet okay is, maar enkel omdat ze het zich niet meer kunnen veroorloven. En ze zullen zich keren tegen die vleestaks en voor de afschaffing van pleiten, gewoon om dezelfde reden als ze tegen andere prijsstijgingen zijn. Geef zulke mensen maar eens ongelijk.

Een vleestaks is een onsolidair en asociaal, het is rechts beleid. Het is gewoon een zoveelste prijsverhoging. Wie per se via prijzen en belastingen plantaardig voedsel wil stimuleren, kan zich beter concentreren op het schrappen van BTW op groente en fruit. Daar hebben juist armere mensen werkelijk iets aan.

Een vleestaks is ook een hoogst tegenstrijdige maatregel. Zoals elke belasting is ze namelijk ook nog eens bedoeld om staatsinkomsten te genereren. Daarmee wordt de staat belanghebbende bij vleesconsumptie, want hoe meer vlees mensen kopen, hoe meer vleestaks de overheid kan binnenhalen. Gaat de belasting inderdaad werken als aanmoediging om minder vlees te eten, dan wordt de opbrengst ervan ook minder.

Zoals heel veel accijnzen op middelen waarvan de overheid beweert dat we er minder moeten van gebruiken – alcohol, nicotine, morgen wellicht marihuana – wordt de opbrengst lager naarmate de ontmoediging die ervan uitgaat beter werkt. Eigenlijk maakt de overheid zich via een vleestaks vleesverslaafd, zoals diezelfde overheid zich via alcohol- en nicotine-accijnzen ook drank- en nicotineverslaafd heeft gemaakt.

Is er van een vleestaks sowieso een vermindering van de totale vleesconsumptie te verwachten? Ik betwijfel het sterk. Rijke mensen zullen vlees blijven eten, zoveel ze maar willen. Die merken zo’n taks en bijbehorende prijsstijging amper. En armere mensen? Het zou mij niets verbazen dat die op duurder vlees reageren… door andere ingrediënten uit het menu te stappen. Een saus enkel nog maken van twee groenten, in plaats van drie iets duurdere. Af en toe geen toetje, als een toetje de gewoonte is. Of iets duurder vlees door het allergoedkoopste vervangen.

In een voedingspatroon waar vlees zo centraal staat, zal duurder vlees niet noodzakelijkerwijs minder vlees betekenen, maar goedkoper vlees en/of minder andere voeding, om dat heilige vlees maar te kunnen redden. Diep gewortelde gewoonten en consumptiepatronen verander je niet zomaar met een prijsstijging. Anders zouden de hogere benzineprijzen de laatste maanden allang tot flink legere autowegen hebben geleid.

Betekent dit dat we alleen maar van de vleesconsumptie af kunnen komen door vrijwillige individuele keus om veganist te worden? Ik denk het niet, als is de keus voor veganisme een uitstekend begin. Wat kan er nog meer?

Ik denk dat zowel de productiecentra van dierlijke voeding – veeteeltbedrijven, slachthuizen, de hele bijbehorende bedrijfstakken – doelwit van protesten en directe acties dienen te zijn. Tevens kunnen we druk op overheden zetten zodat ze geen vergunningen afgeven voor de vestiging van nog weer een varkensstal.

Ook kunnen we in instellingen via allerlei acties – vanaf petities en open brieven, via picketlines tot bezettingsacties – gedaan kunnen krijgen dat bedrijfs- en instellingskantines steeds meer louter plantaardig eten, en steeds minder vlees en zuivel op het menu zetten. Zo dringen we de vlees- en zuivelconsumptie terug. Zo tasten we ook het vlees en de zuivel als culinaire norm steeds verder aan en maken we plantaardige voeding steeds gangbaarder.

En bij al deze activiteiten zijn we het zelf die gangmaker zijn. Niet een overheid die vleestaks incasseert, en tegelijk dus financieel profiteert van de verkoop van precies dat vlees waarvan ze beweert de consumptie te ontmoedigen. Dus: vlees en zuivel dienen te verdwijnen uit het voedingspatroon van mensen. Maar een vleestaks? Nee.

Noten:

1 ‘Ruime Kamermeerderheid tegen vleestaks, coalitie verdeeld’, NOS, 30 maart 2022, https://nos.nl/artikel/2423204-ruime-kamermeerderheid-tegen-vleestaks-coalitie-verdeeld

Peter Storm